بیایید سری به یکی از کهن ترین شهرهای ایران بزنیم. شهری تماشایی که آثار فرهنگی – تاریخی بسیاری را درون خود جای داده است. شاید به دلیل همین زیبایی هاست که شاعران بزرگی همچون حافظ و سعدی از این خطه سر برآورده اند و شیراز را به شهر علم و ادب مشهور کرده اند. میخواهیم از یکی از مدارس این شهر دیدن کنیم، مدرسه ای که یکی دیگر از بزرگان شیراز و کشورمان در آن تدریس می کرده است.

ایران مهد علم و فرهنگ دنیاست. در جای جای کشورمان ردپای بزرگانی دیده می شود که نه تنها در داخل کشور بلکه در بیرون از مرزهای آن، شهرتی جهانی یافته اند. شاید به همین دلیل است که مدارس تاریخی بی شماری در بسیاری از شهرهای باستانی کشور دیده می شود.

مدرسه خان کجاست؟

مدرسه خان یکی از مدارس و بناهای ارزشمند و باشکوه علوم دینی است که در دوران پر فراز و نشیب صفویه، در خیابان لطفعلی خان زند در محله قدیمی اسحاق بیگ شیراز احداث شده است. دلیل شهرت این مدرسه تاریخی، علاوه بر قدمت و معماری بی نظیرش، یدک کشیدن نام کسیست که ایران و ایرانی همواره به آن افتخار کرده است. این مدرسه برای تدریس استاد بزرگ، ملاصدرا ساخته شده بود و ایشان سال ها در آن به تدریس مشغول بوده اند.

تاریخچه مدرسه خان

مدرسه خان شیراز به فرمان و همت الله وردی خان افشار، حاکم شیراز و سپه سالار شاه عباس صفوی احداث شد. داستان زندگی الله وردی خان شنیدنیست. او در ابتدا به عنوان یک غلام به دربار صفوی راه یافت و پس از پذیرفتن دین مبین اسلام، شاه عباس صفوی او را حاکم و والی شیراز و سپهسالار سلطنت خود نمود. داستان زندگی او نمونه بارز جمله معروف “از فرش به عرش رسیدن” است. الله وردی خان در زمان حکومتش خدمات شایسته ای در راستای بهبود اوضاع شیراز انجام داد.

او عقیده داشت که باید به بزرگان علم و فرهنگ بها داد تا بتوانند در جهت رشد و تعالی تمدن و فرهنگ کشور حرکت کنند. در همین راستا، الله وردی خان با هزینه شخصی خودش شروع به ساخت مدرسه خان شیراز کرد . از ملاصدرا که در قم به سر می برد برای تدریس در آن دعوت به عمل آورد. می گویند که عمر الله وردی خان به اتمام مدرسه کفاف نداده و فرزندش امام قلی خان کار ساخت بنا به پایان رسانده است.

یکی از ویژگی هایی که این مدرسه را از دیگر مدارس علمیه آن دوران متمایز می کرد، تدریس علوم عقلی در آن بود. چرا که در اکثر مدارس آن دوران تدریس علوم عقلی ممنوع شمرده می شد. بنابراین، به خاطر همین موضوع و همچنین به خاطر تدریس شخص بزرگی به نام استاد ملاصدرا که سال های سال در این مدرسه تدریس کرده است، این مکان به عنوانی یکی از برترین و منحصر به فردترین مکان های کشور برای تحصیل معروف شده بود.

ملاصدرا با اختیارات زیادی که به او داده بودند، به تدریس علوم فقه، نجوم، علم ریاضیات، ادب، علم هندسه، جانورشناسی، زمین شناسی، علیم گیاهان و علم شیمی می پرداخت.

بنای مدرسه خان شیراز

این مدرسه در زمینی به مساحت ۵۰۰۳ متر مربع و در دوطبقه بنا شده است. در گذشته، این مدرسه دارای حدود ۱۰۰ حجره برای سکونت طلاب بوده است. ولی امروزه حدود ۷۰ حجره بر جای مانده است. این بنا حیاطی دارد که طول آن ۵۱ متر و عرض آن ۴۵ متر می باشد و در مرکز آن حوضی هشت گوش به همراه ۴ باغچه کوچک اطراف آن دیده می شود.

دالان ورودی مدرسه که به شکل هشتی است، دارای تزئینات بسیار زیبای کاشی کاری می باشد. می گویند که در گذشته در سمت چپ مدرسه خان شیراز دو گلدسته مرتفع و بسیار زیبا وجود داشته که به خاطر اینکه بر ارگ حکومتی کریم خان زند دید داشته است، دستور تخریب آن را داده اند.

طلابی که در این مدرسه تحصیل می کرده اند، هر کدام در حجره های مشخص خودشان اقامت می کردند. حجره ملاصدرا در طبقه دوم بنا قرار داشته است. در قسمت پشت حجره ها دالانی قرار دارد که ارتباط حجره ها به هم را میسر می ساخته است. دور تا دور این دالان با تزئینات کاشی کاری و آیاتی از قرآن کریم مزین شده است. درون مدرسه تالاری به نام تالار ملاصدرا و کتابخانه ای کوچک قرار دارد که محل تدریس او به طلاب بوده است.

این مدرسه در طول حیاتش بارها تخریب و دوباره بازسازی شده است. به عنوان مثال در سال ۱۲۳۹ هجری بخشی از طبقه دوم مدرسه ویران شد که حاجی لطفعلی تاجر شیرازی آن را مرمت و بازسازی کرد. در حاشیه هشت سال دفاع مقدس نیز صدمات زیادی به این مدرسه وارد شد که توسط مسئولان وقت مرمت و احیاء گردید.

تزئینات کاشی کاری این بنا از ارزشمند ترین نمونه های کاشی کاری در شهر شیراز است. سر در ورودی مدرسه به کاشی هایی با نقوش اسلیمی گل و ترنج مزین گشته است. تصاویر درختان و پرندگان و آیات قرآن بر روی دیوار های مختلف بنا به صورت هنر کاشی کاری و ظریفانه گسترده شده است.

در گذشته، در اطراف این مدرسه نیز باغ هایی وجود داشته است که طلاب از آن ها برای تفریح و تجدید قوا استفاده می کرده اند ک هالبته امروزه جای این باغ های خرم و سرسبز را خیابان و خانه ها پر کرده است.

توجه به اعداد مقدس یکی دیگر از ویژگی های مدرسه خان شیراز است. به عنوان مثال، در اینجا ۵ مدرسه، به نیابت ۵ تن قرار داشته است. همچنین در این مدرسه به نیت دوازده امام، دوازده راهرو ساخته اند.

بنای مدرسه خان شیراز به عنوان یکی از آثار ملی کشور ثبت شده است و امروزه نیز به عنوان حوزه علمیه شهر شیراز فعالیت خود را ادامه می دهد.